U prošlom članku „Juriš na činovničke plate“, izneo sam i utvrdio ciframa, da činovnik prema seljaku plaća vrlo veliki porez. Uzeo sam seljaka za primer, jer poslanici iz naroda najvećma navaljuju, da se činovničke plate što jače opterete. Ali činovnik (građanski ili vojeni, aktivni ili u penziji, ukazni ili neukazni) ne plaća veliki porez jedino, prema seljaku. On je, u opšte, jedno zbog cifre samoga poreza, a drugo s toga, što on ne može da prikrije ništa od svojeg prinosa. Kad se uporedi ma s kojom drugom klasom stanovništva opterećen najvećim nametima. Iz toga ne treba zaključiti, niti je moja namera bila da takav zaključak izvedem, da je porez seljakov vrlo mali. I seljak je dobro opterećen. Jer, valja imati na umu, da 2,50% iznosi samo porez na prinos zemlje. Takav teret ne bi bio veliki, da nije uz to ličnog poreza (6 dinara s glave na glavu, i 5 para na svaki dinar neposrednog poreza), i tolikih državnih, okružnih, sreskih i opštinskih prireza. Samo državni prirez u ovoj godini iznosiće 117% što s drugim dodacima, redovnim i vanrednim, iznosi prosečno na 200%, uz glavni porez. Prema tome, i opterećenje seljakovo, bez posrednih poreza, može se računati na 7.5%. Sve to treba isplatiti poglavito iz prinosa zemlje, jer seljak, kao i svi drugi, plaća zasebno porez ako izdaje kuću pod zakup, ako ima novčanog kapitala ili vodi kakvu trgovinu.
Tih 7.5% seljakovog poreza mali su samo relativno, t. j. kad se uporede s teretom svaljenim na činovničke plate. Taj je teret, videli smo, i po glavnici neposrednog poreza ogroman. A kako tek mora težak biti po činovnike s dodatkom od 200%, koji prema toj glavnici sračunava. Nu apsolutno uzev, za seljaka je i porez od 7.5% osetan. Porez se plaća u gotovom novcu, a seljaku do novca nije lako doći. Osim toga, porez na zemljište je vrlo neravnomerno udaren. Raspored pojedinih parcela u grupe naje uvek tačno izvršen. Ima zemalja koje bi po svojem kvalitetu trebalo da plate 2 dinara od hektara, a plaćaju 3 ili 4 dinara1. A sam premer je vrlo aljkavo izvršen. Ima zemalja koje plaćaju porez na 10 hektara, iako nisu veća od 5 ili 6 hektara. Seljak oseća, da je porez veliki, a ne zna od kuda. Istina, ima i suprotnih slučajeva. Mnoge su zemlje uvršćene u nižu klasu, a ima ih koje plaćaju porez na 7 ili 8 hektara, a zauzimaju 20 i više hektara. I sigurno je, da su češći slučaji, da je zemlja iz jedna od ova dva razloga, opterećena manjim porezom, no što bi to po zakonu trebalo da bude. Kad bi se porez na zemljište povećao oni, koji ga i inače mnogo, mimo zakon, plaćaju, bili bi pre opterećeni. A prema njima se, ma ih i ne bio veliki broj, mora imati prizrenja.
Prema tome, i povećanje poreza na zemljište, seljačkog poreza par excellence, stvar je veoma delikatna. A šta da kažemo onda o porezu na činovničke plate koji je kud i kamo veći i čija je podloga još osetljivija. Nije nikakva nepravda činjena u tome, što se porez na zemlju nije povišavao mimo druge poreze, nego u tome, što se uvek najviše od činovnika tražilo, da oni od svojih plata, popunjavaju budžetske praznine. Ako se već dođe do zaključka, da se budžetska ravnoteža ne može postići smanjivanjem rashoda mora se, nesumnjivo je, pribeći povećanju prihoda. Ali to povećanje treba tako udesiti, da najvećim delom padne na one, koji su do sada bili, relativno, najvećma pošteđeni. S toga se činovničke plate mogu jače opteretiti tek onda, kad se udari porez na seoske zgrade i poveća onaj koji sad plaćaju zemljišta. Poštenja mora biti svugde, pa i u finansijskoj politici.
Podbeleške
- Za ovakve nepravde nisu toliko krivi organi koji su raspored izvršili, koliko sam zakon od 1885, po čijim je odredbama često veoma teško, čak nemogućno, izvesti pravilan raspored. ↩︎